Energetyka wczoraj i dziś – Wywiad z T. Jakubowskim z PSE

Polskie Sieci Elektroenergetyczne działają na rynku już od ponad 30 lat. W jaki sposób powstały?

Polskie Sieci Elektroenergetyczne SA w obecnej formule prawnej zostały utworzone w 2004 r. poprzez wydzielenie ze struktur dawnego PSE SA, operatora systemu przesyłowego (OSP). Wynikało to z konieczności wypełnienia zapisów dyrektyw Unii Europejskiej w kwestii zapewnienia przejrzystości działalności przesyłowej w krajach UE. Od tego czasu nasza spółka pełni funkcję operatora systemu przesyłowego na terytorium Polski, a zakres jej odpowiedzialności jest określony w ustawie Prawo energetyczne.

Jak wyglądała Państwa działalność w tamtym okresie?

Podstawową rolą PSE, jako operatora systemu przesyłowego, od początku pozostaje zarządzanie Krajowym Systemem Elektroenergetycznym, przede wszystkim poprzez jego bilansowanie, czyli zapewnienie równowagi między popytem i podażą energii elektrycznej. Spółka zarządza także siecią przesyłową, za pośrednictwem której energia elektryczna trafia od wytwórców do sieci dystrybucyjnych. Odpowiada także za udostępnianie na zasadach rynkowych zdolności przesyłowych na połączeniach międzynarodowych.

Obecna działalność czymś się różni?

Sposób funkcjonowania operatora systemu przesyłowego zmienia się ze względu m.in. na prawo europejskie i krajowe, transformację sektora wytwarzania czy rozwój rynku energii elektrycznej w Unii Europejskiej. Duże znaczenie ma także rozwój technologiczny, który zapewnia operatorowi nowe narzędzia, a jednocześnie wymaga rozwoju kompetencji, np. w zakresie cyberbezpieczeństwa.

Jak zmienił się KSE przez te 30 lat – mam tu na myśli zarówno wielkość systemu, jak i rozwiązania technologiczne?

W latach 90. roczna produkcja energii elektrycznej w Polsce wynosiła ok. 140 GWh i niemal w całości opierała się na elektrowniach węglowych. Od pierwszej połowy lat dwutysięcznych rozpoczął się rozwój źródeł gazowych, a od ok. 2008 r. – OZE, przede wszystkim farm wiatrowych. Ostatnich kilka lat to m.in. rozwój fotowoltaiki, a także stopniowe zmniejszanie się udziału węgla w miksie energetycznym. Obecnie roczna produkcja energii elektrycznej to ok. 150–160 GWh.

Jeśli chodzi o infrastrukturę przesyłową to jest ona projektowana i budowana z myślą o eksploatacji przez wiele dziesięcioleci. Polskie Sieci Elektroenergetyczne na bieżąco prowadzą analizy dotyczące perspektyw rozwoju systemu. Obecnie realizowany jest zatwierdzony przez Prezesa Urzędu Regulacji Energetyki program inwestycyjny na lata 2021–2030. Zakłada on przeznaczenie ponad 14 mld złotych na budowę nowych linii i stacji oraz modernizację istniejących. Dzięki realizacji tego planu powstanie sieć szkieletowa oparta na liniach 400 kV. Nowoczesna infrastruktura zapewni bezpieczny i stabilny przesył energii elektrycznej oraz umożliwi przyłączenie nowych jednostek wytwórczych.

Od kilku lat można zaobserwować dynamiczny rozwój OZE. Jaki wpływ na KSE wywierają te źródła? Z jakim problemami PSE musi się zmierzyć w tym zakresie?

Rolą operatora jest takie planowanie pracy systemu, aby zapewnić jego bezpieczną pracę w różnych warunkach. Odnawialne źródła energii są zależne od warunków pogodowych – siły wiatru w przypadku farm wiatrowych oraz słońca w przypadku fotowoltaiki. Z jednej strony konieczne jest odpowiednie prognozowanie ich pracy, z drugiej możliwość zapewnienia wystarczalności generacji za pomocą źródeł sterowalnych. Istotnym aspektem jest także elastyczność, czyli zdolność istniejących jednostek do szybkiej zmiany obciążenia oraz uruchomienia lub odstawienia. Wynika to z faktu, że zapotrzebowanie trzeba zaspokoić niezależnie od tego czy akurat wieje wiatr lub świeci słońce.

Mając to na uwadze rozwój OZE powinien być połączony ze zmianami zachodzącymi w innych elementach systemu, takimi jak dostępność źródeł dyspozycyjnych. Już teraz pojawiają się okresy, kiedy generacja OZE osiąga bardzo wysokie poziomy, które mogą okresowo przekraczać możliwości absorbcji energii przez KSE. Uwzględniając fakt, że zgodnie z prawem UE źródła OZE mają priorytet w dostępie do sieci, wysoka generacja OZE powoduje konieczność dostosowania poziomów generacji w źródłach konwencjonalnych, a czasem nawet konieczność ich krótkotrwałego odstawiania. Takie działania skutkują zwiększoną awaryjnością źródeł konwencjonalnych, które nie są technicznie przystosowane do tego typu gwałtownych zmian.

Jakie wdrożenia czy modernizacje zostały już zrealizowane w związku z rozwojem OZE? Jakie są planowane?

PSE stale rozbudowują system przesyłowy, aby umożliwić przyłączenia nowych źródeł oraz zapewnić stabilną pracę KSE. Jako istotny obszar inwestycyjny można wskazać m.in. budowę linii służących do wyprowadzenia mocy z przyszłych morskich farm wiatrowych. Szczegóły dotyczące rozwoju sieci przesyłowej można znaleźć w Planie Rozwoju Sieci Przesyłowej, dostępnym na stronie www.pse.pl.

Podsumowując, jakie są priorytety w działaniach PSE na najbliższy czas i w dłuższej perspektywie?

Podstawowe zadanie operatora pozostanie niezmienne i będzie nim zarządzanie KSE. Jednocześnie zmiany zachodzące w elektroenergetyce i jej otoczeniu powodują, że konieczne jest nowe podejście do tego zadania. Dynamicznie zmienia się także otoczenie operatora i konieczne jest dostosowanie się do tej transformacji. Stałym zadaniem jest rozwijanie systemu przesyłowego, by odpowiadał on na potrzeby użytkowników, zarówno wytwórców, jak i odbiorców energii elektrycznej.

Jak Pan osobiście widzi energetykę za następne 30 lat? Jakie źródła czy technologie będą dominować?

Najbardziej widoczne są dwa trendy – z jednej strony budowa wielkoskalowych instalacji, takich jak morskie farmy wiatrowe, z drugiej rozwój energetyki rozproszonej i prosumenckiej, takiej jak małe instalacje PV. W Polsce duże znaczenie dla funkcjonowania systemu będzie miała budowa elektrowni jądrowych oraz wycofywanie bloków węglowych. W perspektywie kilkudziesięciu lat istotny z kolei będzie rozwój technologiczny, w tym zwłaszcza magazynów energii.